Thursday, March 31, 2011

Avec le temps - Léo Ferré


"Avec le temps" երգը համարվում է Ֆրանսիական երգերից ամենահայտնի ու ամենաշատ երգվածներիցը աշխարհում: Այն գրվել է 1969թ.-ին, իսկ 1970-ին ձայնագրվել և վերջապես 1971թ-ին ներկայացվել: Լեոն ստեղծել է նաև իտալերեն տարբերակը՝ "Col tempo":
Երգը հիասթափված սիրո և զգացմունքների մասին է, այն ցավոտ փորձության , որ ժամանակը ջնջում է: Երգում Լեոն արտահայտել է իր անձնական կյանքի զգացողությունները, որտեղ ներկայացնում է երկրորդ կնոջ՝ Մադլենի և իր կործանված ամուսնության մասին:
Այս երգը համարվում է ֆրանսիական երգարվեստի դասական գործերից մեկը, որ բառերն ու երաժշտությունը Լեո ֆերեն գրել է ընդամենը 2 ժամում:

         
     Ժամանակի հետ

կանցնի,
ամեն ինչ կանցնի
ժամանակի հետ,
կմոռանանք դեմքը,
ձայնը..

երբ սիրտն էլ չի խփում,
իզուր է նոր բան փնտրելը,
պետք է ամեն ինչ թողնել ոնց որ կա.
տենց լավ է

ժամանակի հետ..

կանցնի,
կանցնի,
ամեն ինչ կացնի
ժամանակի հետ

նա,
ում պաշտել ենք,
ում փնտրել ենք անձրևի տակ,
ում հայացքում
բառեր ենք գուշակել,
արտահայտություն տեսել,
ով ստախոսի գրիմի տակ
միաձուլվել է  գիշերվան

ժամանակի հետ ամեն ինչ չքանում է..

անցնում է,
չքանում է,
կորում է,
վերանում է,
ժամանակի հետ
ամեն ինչ անցնում է,
նույնիսկ..
ամենացնցող հիշողությունը
շրջվում են դեպ քեզ
նողկալի մռութով,

ու …
շաբաթ երեկոներին,
երբ քնքնշությունը գնում է
ինքն իր կամքով
ինքն իրեն,
փշրված հիշողության մեջ
քրքրում ես այն,
ինչը դրված է
մահվան պահոցում..

ամեն ինչ,
ամեն ինչ
անցնում է
նրան, ում մենք հավատացել ենք
ինչ-որ հիմարության,
մի չնչին բանի համար,
նրան, ում տվել ենք քամի,
հարստություն,
հանուն նրա, ում համար
պատրաստ եք եղել մեր հոգին ծախել`
կոպեկի գնին,
նրա առաջ քարշ ենք եկել
լիզող շան պես

ժամանակի հետ
ամեն ինչ լավ կլինի..

ժամանակի հետ,
ժամանակի հետ
ամեն ինչ անցնում է,
կորում է,
չքվում է,
մոռացվում են կրքերը,
մոռացվում են ձայները,
շշուկով ասված բառերը,
աղքատիկ մարդու ասվածի պես.
"շատ ուշ չգաս,
իսկ կարևորը` չմրսես"..

ժամանակի հետ...

իրոք..
ամեն ինչ,
ամեն ինչ անցնում է
ժամանակի հետ...
քեզ զգում ես գետնահարված
վազող ձիու պես,
սառցակալվում ես`
պատահական թվացող անկողնումդ,
գուցե` լռիվ միայնակ ես,
բայց հանգիստ ես,
ու զգում ես քեզ խաբված
կորցրած տարիների կողմից

և այդ ժամանակ..
իսկապես ժամանակի հետ
այլևս չես սիրում..

թարգմանեց՝
Ռուզան Պետրոսյանը


Monday, March 28, 2011

Մհեր Մկրտչյան. '' երբ քանդակը վերջանում է.. "



Խորագիր. Չկայացած հարցազրույց Մհեր Մկրտչյանի հետ


Ծնվ. Է 1930թ., հուլիսի 4-ին: 1956թ. Ավարտել է Երևանի գեղարվեստաթատերական ինստիտուտը, 1947-1953թթ. Լենինականի, 1953-1988թթ. Երևանի Գ. Սունդուկյանի անվան թատրոնների դերասան էր, 1988-ից` Վ. Աճեմյանի անվան թատրոն-ստուդիայի ղեկավար, 1992-93թթ. Արտիստական թատրոնի գեղարվեստական ղեկավար և տնօրեն:


- Վարպետ, ծնվել եք Լենինականում, իսկ ձեր ծնողներն արմատներով որտեղի՞ց են:

-Ծնողներս 5-6 տարեկան են եղել, երբ բռնել են գաղթի ճամփան, նրանց տեղավորել են Գյումրիի ամերիկյան որբանոցում; Տարիներ հետո ամուսնացել են, ծնվել եմ ես, հետո մեծ քույրս, եղբայրս և փոքր քույրս:
Երբ առաջին անգամ գնացի Մ. Սարյանի արվեստանոց, վարպետը զննող հայացքով նայեց դեմքիս ու հարցրեց՝ բնիկ որտեղից եմ: Ես էլ ասացի.
“ Վարպետ, հայրս մշեցի է, մայրս` վանեցի, ես էլ ծնվել եմ Լենինականում, ապրում եմ Երևանում՛՛: Սարյանն էլ, թե.
“Այ տղա, ուրեմն դու իսկական հայ ես: Մի երկու անգամ բեմում քեզ տեսել եմ, էնտեղ էլ հայ ես, որ կաս”:
Գիտես, երբեք չեմ մտածել, որ հայ եմ, հայաստանցի, փորձել եմ ընդհանրապես մարդ լինել, երբևէ չդավաճանել իմ ներքին ձայնին:

- Որքանով տեղյակ եմ, ձեր հայրը չէր ուզում, որ դուք դերասան դառնայիք:                        
- Ոչ միայն հայրս չէր ուզում, այլև նրա ընկերներն էլ էին ծիծաղում, որ Մուշեղի տղան պետք է դերասան դառնա: Չէր հարմարվում այդ մտքին և միշտ ասում էր. “ Դերասան, դերասան ես ուզում դառնալ, հա՜, կապիկություն կենես, հա՞”:
Նա ուզում էր, որ նկարիչ դառնայի: Երբ տնից դուրս էր գալիս, ինձ հանձնարարում էր, որ նկարեմ:
Ես  թատրոնը, բեմը շատ եմ սիրում:
Հիշում եմ իմ բեմելը, 13 տարեկան պատանի էի. որքան էի հուզվել: Լենինականի ակումբում “Նամուսն” էր, ինձ էլ պատահաբար փոքրիկ դեր տրվեց` ընդամենը պիտի դուրս գայի բեմ և ասեի` ձին պատրաստ է, աղա: Հուզմունքից լեզուս չորացել էր: Կուլիսների հետևում անընդհատ կրկնում էի այդ տողը, որ չմոռանամ: Հանկարծ ինձ հուշեցին, որ իմ հերթն է և հրեցին բեմ: Դահլիճում լռություն էր, երբ հանդիսատեսն ինձ  տեսավ, սկսեց ծիծաղից պայթել: Ես քարացած կանգնել էի տեղումս ու զարմանում էի, թե ինչու են ծիծաղում, քանի որ ոչինչ չեմ արել, նույնիսկ չէի հասցրել անգիր արած տողս ասել` մոռացել էի: Հուզված ու վիրավորված բեմից դուրս վազեցի` որոշելով այլևս բեմի մասին չմտածել. չէի հասկանում, թե ինչու էին ծիծաղում:

- Իսկ հիմա ձեր մասին ասում են. “ Նա խաղում է, ոնց որ շունը”

- Իսկապես, ես կինոխցիկի առաջ խաղում եմ, ոնց որ շունը: Այդ խոսքերն ինձ շատ են ուրախացրել` շունը շատ մաքուր է, բնական վիճակում է: Ամենամեծ վարպետն էլ պիտի բնական խաղա: Դերն ինձ համար մուկն է, ես կատվի նման այնքան պիտի պտտվեմ շուրջը, այնքան պիտի ուսումնասիրեմ, այնքան պիտի դարձնեմ իմը , որ կարողանամ խաղալ: Աճեմյանն ասում էր. “Երբ Ֆրունզիկին դերը տալիս ես, առաջին հերթին կատվի նման նայում է, որ բերանը չվառի: Հետո սկսում է երկար տնտղել ու սկսում է իր կռիվները”:

- Կարծես յուրաքանչյուր արվեստագետի մեջ կռիվ կա, ի՞նչ կռիվ կա ձեր մեջ:

- Իսկապես, իմ մեջ կռիվ կա: Ես` որպես արվեստագետ, որպես ընթերցող, կռվում եմ հեղինակի հետ, թատրոնի, դերասանի և հետո` ինքս ինձ հետ: Երբ կռիվ ես տալիս, հետո սիրելը հեշտ է լինում: Կռվի ժամանակ փորձում ես հասկանալ, հարցնել, թե ինչ ես անում, ինչի համար ես անում: Եվ այդ ընթացքում ստեղծագործական վախը կամաց-կամաց վերաճում է սիրո:

- Ի դեպ, սիրում եք մարդկանց, կենդանիներին.. նրանք էլ ձեզ են սիրում..

- Շատ եմ սիրում; Միակ կենդանին, որ չեմ սիրում կենգուրուն է; Ասում են` երբ վագրը հարձակվում է, կենգուրուն լքում է ձագին, որպեսզի ինքը փրկվի: Առհասարակ, ես սիրող մարդ եմ: Սիրելը լավ բան է, սիրում եմ համեստ մարդկանց, բայց չեմ կարող սիրել համեստ ընդունակությունների տեր մարդկանց: Նույնիսկ այնպիսի մարդկանց եմ սիրում, որոնց գործն իմ գործը չէ, ովքեր իրենց գործով ինձանից շատ հեռու են: Գիտեմ, որ մարդիկ ինձ սիրում են: բայց դա նրանից է, որ ես էլ իրենց եմ շատ սիրում, բոլորին` մեկ առ մեկ…

- Երեխաներն էլ են ձեզ շատ սիրում:

- Երեխաներն ինձ համար մեծ մարդիկ են: Չեմ սիրում, երբ նրանց սիրում են որպես երեխա: Ես երեխաների հետ ընկերություն եմ անում: Ես կարող եմ նրանցից նեղանալ, խռովել:

- Ձեզ բնորոշում են`չափազանց տխուր և ուրախ մարդը:

- Ես տխուր մարդ չեմ: Երբ ուրիշներին թվում է, թե տխուր եմ, սխալ է: Ես աշխատում եմ: Դժվար աշխատանք է դա, անասելի դժվար, այդ պատճառով էլ, գուցե տխուր եմ երևում:
Երբ նկարահանվում էի “Կովկասի գերուհին” ֆիլմում, մի անգամ Գայդայն ասաց. “ Ինչ սխալ գործեցի, էդ ո՞վ է ասել, որ դու կոմիկ ես: Դու այնքան տխուր աչքեր ունես, չեմ կարողանում նկարել” : Նա ինձ հրավիրել էր` նախապես լուսանկարս տեսնելով. Դիմագծերս` քիթս… չգիտեմ: Դովլաթյանն էլ ասել էր` լավ կոմիկ է: Հետո, երբ տեսավ, ասաց` տո ի~նչ կոմիկ…

- Վ. Աճեմյանը ձեր մասին ասել է. “ Նրա ստեղծած կերպարները շոշափելիորեն կյանքային են, հագեցած են հումորի հիանալի զգացողությամբ: Նրան հատուկ է դրամատիկական զգացողությունը; Նա նույնիսկ կարող է հասնել ողբերգական էմոցիաների” : Ձեր խաղի մեջ կա հումորի և ողբերգության միասնությունը:

- Դերասանը պետք է կարողանա ամեն ինչ խաղալ: Նա ներկայացնում է մարդուն, իսկ մարդու էության մեջ և լաց կա, և հումոր: մարդը կարող է հումոր չունենալ, բայց հենց դա էլ է հումորի նյութ: Ողբերգության մեջ առկա է ծիծաղը, ծիծաղի մեջ` ողբերգությունը: Յուրաքանչյուր կոմիկ դերասան էլ  ուզում է ողբերգություն խաղալ: Ես էլ եմ երազել Համլետ խաղալ, Օթելլո. Առանց հումորի ողբերգություն չի լինում:

- Հզոր մասնագիտություն է դերասանի մասնագիտությունը. Դու գործ ունես հանրության հետ, որը խստապահանջ է և դիտողական:

- Մինչև վերջերս կարծում էի, թե ամենամեծ մասնագիտությունը հեղափոխական լինելն է: Բայց երբ մահացա ու վերադարձա, վիրահատվեցի ու փրկվեցի, մտածեցի, որ ամենամեծ ու հզոր մասնագիտությունը վիրաբույժի մասնագիտությունն է: Դերասանն իր մեջ, զինանոցում ունի 7-8 հայացք` նայած իրավիճակի ու դերի: Ուրիշ մասնագիտության տեր մարդիկ ավելի քիչ հայացքներ ունեն: Բայց երբ բոլորը պառկած են վիրաբուժական սեղանին` կոշկակար, գիտնական, դերասան… բոլորի հայացքն ուղղված է վիրաբույժին` հույսով սպասող` ինչ է լինելու: Ոչ մեկին մասնագիտությամբ չեն դիմում, իսկ ասում են`  բարև, բժիշկ. մասնագիտությունն են բարևում:  Երբ վիրաբույժներն ինձ վիրահատում էին, ես զգացի, թե ինչպես մարմնիս միջից դուրս եկա ու բարձրացա վերև; Վերևից նայում էի. այդ ինչ լավ զգացողույուն էր` թեթև, մարմին չկար..
Հետո երբ նայեցի առաստաղին, տեսա շատ ուժեղ, դեղին, պայծառ լույս: Դուրս եկա սենյակից, ընկա մի մութ միջանցք: Թռա~, թռա~. հետս էլ մարդիկ էին թռչում` մեկն առաջ էր ընկնում, մեկը հետ էր ընկնում: Հետո հանկարծ թունելը վերջացավ: Տեսա որ բացվում է մի ոսկեգույն լույսով ողողված հրաշք քաղաք: Ուզում էի մտնել, երբ հանկարծ մեկն ինձ հրեց ու ասաց. “Քեզ շուտ է, հետ գնա" : Եկա նորից մտա մարմնիս մեջ: Ինչ ծանր, զզվելի զգացողություն էր…

- Կյանքում ի՞նչն եք համարում ամենազզվելի բանը:

- Ամենազզվելի բանը կյանքում պառավելն է: Չեմ ուզում պառավել..
Մի առիթով ինձ հարցրեցին` երբ ես ուզում գնալ ծերության հանգստի, ես էլ պատասխանեցի` մարդ էլ մեռնելուց առաջ հանգստանա:

- Ի՞նչ խոսքեր եք հաճախ ձեզ համար կրկնում:

-Առաջինը` աշխատել հաջողություններին դիմանալ: Երկրորդը` ամեն մարդ քանդակում է իր ճակատագիրը, երբ որ քանդակը վերջացնում է, ինքն արդեն չկա..


Ռուզան Պետրոսյան

Հ.Գ.- Այս խորագիրն անում էի “TV ալիք”-ում, 2003թ.-ին 


Saturday, March 26, 2011

էլի հեքիաթ..

Մագգի ֆարոյի 

արտաքինն ինձ Սեզարիա Էվորային էր հիշեցնում, իսկ ձայնը Անժելիք Կիդժոյին: Վստահ էի, որ կրկին լավ երեկո էր սպասվում: Մագգին Անթիլյան կղզիներից է եկել և ասում է, որ հայերն իրենց նման ամեն տեղ կան: Սիրեց Հայաստանը, իր անկեղծ էմոցիաները փոխանցեց նաև մեզ` անթիլյան մեղեդիները տարածելով դահլիճում:  Եվս մեկ անգամ համոզվեցի, որ սևերը ամենաերաժշտականն են. նրա հրաշալի ձայնը շոյեց բոլոր զգայարաններս` չափազանց անկեղծ էր և  հոգով էր երգում, պատմում, կատակում, սեթևեթում: Իզուր չէր անունը Մագգի` յուրահատուկ կախարդանք ուներ: 

Երբ երեկոն ավարտվեց, Մագգին չէր ուզում բեմից իջնել. ուզում էր մեզ հետ հաղորդակցվել: 
Հետո որոշեց Բիգինա պարել սովորեցրել: Միանգամից հիշեցի Տրենեի Բիգինա Բանգոն: Պարեցինք: 
Նա նորից հեքիաթ պատմեց: Դահլիճում իր հայրենակիցներից մեկն էլ կար, ով սկսեց ձայնակցել: Նկարվեցին: Ամեն ինչ լավ էր.. 



Հ.Գ.- համոզվեք, որ Մագգիի ձայնն անկրկնելի էր

     

Friday, March 25, 2011

Ռոբերը հեքիաթ է պատմում ու.. մինչև այդ


Հասա Սայաթ-Նովա 37 շենքի մոտ քթիս խորովածի հոտ դիպավ: Տեսնեմ` շենքի երեխաները թաքուն ինչ-որ մեկին ծիկլատում են: Հետաքրքրությունից դրդված` մոտեցա նրանց: 
Հը~մ.. Բակում երկու տղամարդ խորոված էին անում: 
Ես էլ քաղց զգացի, բայց քայլերս արագացրի, որ ցրտից մի քիչ տաքանամ..

  

Հասա ռադիոտան մոտ, արդեն մոռացա խորովածի մասին..

Նարեկացի արվեստի ինստիտուտ` հեքիաթ լսելու էի գնում: Այս անգամ Ռոբեր Ամյոն էր լինելու` ծագումով Քվեբեկից: Մտածեցի` լավ է,  հեքիաթ կլսեմ, կմոռանամ խորովածի մասին, ցրտի մասին:
Ռոբերը հետաքրքիր կերպար է, նրա պատմելու տեխնիկան տարբերվում էր մյուսներից: 


Ասեմ, նա ապրում է Սավուայի լեռներում, 1200մ բարձրության վրա գտնվող հին տնակում: Բացի հեքիաթներից, նաև երգում է ու նվագում: Հետաքրքրվում է ժողովրդական երաժշտությամբ ու գործիքներով: Հիմնականում  ներկայացնում է ընտանեկան պատմություններ, անեկդոտներ, իսկ հայտնի հեքիաթներն էլ սիրում է հումորով պատմել: 
Թեման էլ ընտանեկան պատմություն էր ու որքան էլ տարօրինակ լինի` ուտելու մասին էլ անդրադարձավ: Հարսանիք, հարս ու փեսա, հարսանեկան տորթ, որն ի դեպ մի քանի հարկանի էր, հետո` միս, պիցցա.. ու ես այստեղ սկսեցի կրկին հիշել խորովածը, իմ քաղցը, չնայած այն բանին, որ այդ ամենը ուղեկցվում էր թռչող միջատի արկածով: Մի խոսքով, շատ հետաքրքիր կատակներ էր անում, երգում, նվագում, ինչպես միշտ հանդիսատեսը նույնպես երգին մասնակից դարձավ, երգեց ու ժպիտը դեմքին հեռացավ: Մեկ հեքիաթի երեկո էլ ավարտվեց, իսկ ես մոռացել էի, որ պայմանավորվածություն ունեմ: Շտապեցի Ռոբերին ասելու, որ նա genial է,  ինչը իսկապես այդպես էր ու արագ հեռացա:   



P.S.- Երթուղայինի մեջ տաք էր: Հանկարծ կողքիս աղջիկն իր գլուխը կամաց դրեց ուսիս: Աչքի տակով նայեցի` քնել էր:  
Մտածեցի՝ հոգնած է:  Ուսս մի քիչ մոտեցրեցի, որ իրեն հարմար լիներ: 
Այդպես, աղջիկը գլուխն ուսիս հենած քնել էր, իսկ ռադիոյով երգում էին`
- հե՜յ գիտի բլբուլը, սարերի գյուլը՜ս..

Ռուզան Պետրոսյան


Monday, March 21, 2011

Լառա ՖաբՅԱՆ, ես ատո՜ւմ եմ քո ազգԱնունը..


էսսե սևակյան ոճով

Գաղտիքն չէ,  որ մենք սիրում ենք օտարին հայ դարձնելու առիթը բաց չթողնել. Գառուն հայ է, Դիանա թագուհին հայ է.. հիմա էլ փորձում ենք ամեն ինչ անել, որ Լառա Ֆաբիանն էլ հայ լինի: Չէ, հայ չի, բայց համոզված եմ, որ նախորդ կյանքում հայ է եղել: Համերգից հետո ավելի համոզվեցի: Դաշնամուրի վրա նստած երգել, գոռալ, նվվա՜լ… ու նման լիքը բաները բնորոշ են հայ աստղերին: 

Ինչևէ, անցնենք համերգին.  մինչև համերգասրահ մտնելը, նախասրահի ձևավորումը հաճելի հիշողություն արթնացրեց. փոքրիկ Փարիզն էր` իր փողոցների անուններով և նկարներով:  Երբ տեսա իմ սիրելի Ռիվոլի փողոցի պաննոն, վերացա համալիրից..
Այդպես ոգևորված փարիզյան հիշողություններով, շտապեցի համերգասրահ` տեղս փնտրելու, իսկ Ֆաբիանն արդեն տվայտվում էր: 

Համերգասրահի ջեռուցումը հայկական տարբերակով էր, որի պատճառով էլ, խեղճ
երգչուհին  չկարողացավ ցուցադրել գեղեցիկ զգեստը, և մնաց 
իր մուշտակով:
Կարճ ասած` համերգի մասին տպավորություն չունեմ, նշեմ, որ երգչուհին ֆոնոգրամա չէր երգում. կենդանի նվագակցություն, կենդանի ձայն, և ոչ մի "կիքս" չեղավ` հայկական ոճով. 


Ֆաբիանի  ձայնը չկտրվեց, միկրոֆոնը չանջատվեց, կրունկը չմնած փեշի տակ, դաշնամուրն իր ծանրությունից չկոտրվեց, լույսերը չանջատվեցին, ինչ որ մեկը նրա սիրուց ինքնասպան չեղավ.. մի խոսքով, ամեն ինչ նորմալ էր:  


 Երգչուհին դեռ գոռում էր, իր իմացած լեզուներով երբեմն բառեր ասում, հումոր անում, իսկ հանդիսատեսն էլ իր տարերքի մեջ էր. հեյ յու մամբո.. հեյ յու մամբո..  հեյ.. հեյ.. հեյ..  տրալալա..  


Ու այստեղ ես  բացահայտեցի ինձ համար արտասովոր մի բան`  հայ հանդիսատեսն արդեն մասնագիտացել էր ծափ տալու մեջ, ակտիվ էր, երգու~մ էր, վայելու~մ էր..  


                                          " je t'aime"-ը  մինչև երգեց ..


Իսկ երբ համերգը մոտեցավ ավարտին, Ֆաբիանը երգեց Adagio-ն, հանդիսատեսն իր ծափերով ուղղակի գրկեց երգչուհուն` ծա~փ-ծա~փ-ծա~փ.. երջանի~կ հանդիսատես, կարողացավ վայելել իր ծախսած գումարը..


հ.գ.- Հա՜, մոռացա` ԲՐԱՎՈ~ երաժիշտներին, ովքեր իսկապես ինձ ցնցեցի՜ն:

                                վերջում դրսում բոլորին շքեղ հրավառություն էր սպասվում

Համերգից հետո Դեսպանատանն եմ` Ֆաբիանի պատվին ճաշկերույթ էր.  սպասում էինք նրա ժամանմանը: 
Աստղն եկավ սև կիսաբաց "դեկոլտեով",  կրծքի մի մասը երևում էր .  գեղեցիկ էր ու սեքսուալ: 


Ճաշին սեղանակիցներս Երևան պրոդաքըշնի ղեկավարՈՒՀԻներն էին: Պարզվեց մի քանի ժամից, ուշ երեկոյան մարզահամերգային համալիրում Իվ Լարոքի համերգն էր լինելու:
Ինձ էլ առաջարկեցին գալ : Սիրով համաձայնեցի: Ճաշկերույթից հետո նստեցի աղջիկներից մեկի մեքենան և "let's go" համերգի:


Ճանապարհին նրանցից մեկը` ինձ.

-Меня зовут Наташа
- я очень рад а слышала анекдот Наташи?  
" Девушку спрошивает:
- как тебя зовут ?
-Наташа.
-такая маленькая уже Наташа? 
(ժպտում է...)

Friday, March 18, 2011

Օլիվիե Կակուն իսկական կակու էր..




Ֆրանկոֆոնիայի օրերն արդեն սկսվել են ...
Ֆրանսիական Դեսպանատանը հանդիպում էր  ֆրանկոֆոն հեքիաթասաց, երաժիշտ և գրող Օլիվիե Կակուի հետ:
Նա ծագումով Կոտ դ'Իվուարից է, ճանապարհորդել է արևմտյան աֆրիկայով` հեքիաթների ու երաժշտության հանդեպ սերը կիսելով տեղաբնակների հետ:
Օլիվիեն, ինչպես աֆրիկացիներին է հատուկ, ռիթմիկ էր, չափազանց շարժուն, երաժշտական ու էներգիայով հարուստ: Յուրահատուկ հումոր ուներ, անմիջական էր ու արտիստիկ, ժպտերես էր, սպիտակ առողջ ատամնաշարով, սեքսուալ հետույքով,  ոտաբոբիկ, մի խոսքով` դրական կերպար էր:



 Ներկայացումների ընթացքում նա նվագում էր տարբեր նվագարաններ` ջեմբե, բոնգո, ակիսսա, նբելեդու, ավոկո:



Ջեմբեն աֆրիկյան գործիք է, և կարծես ավանդույթի նման, սերնդե սերունդ փոխանցվում է:
Գրեթե բոլոր աֆրիկացինե րը կարողանում են նվագել այն: 
Ջամբեն նման է տաբլային, սակայն ավելի մեծ է ու ձայնը տարբեր է, բայց նվագելու տեխնիկան կարծում եմ նույնն է` ռիթմիկ հարվածելը...

Դեսպանատանը Օլիվիեի հետ ես էլ նվագեցի ու շատ կայֆ էր: 
 Միասին նվագեցինք, հետո ես մենակ նվագեցի, ինքն էլ սկսեց պարային շարժումներով դես ու դեն գնալ:
Օլիվիեի ջերմ հանդիպումը շարունակվեց Նարեկացի արվեստի միությունում, այնտեղ նա հեքիաթներ պատմեց, հումոր արեց և նույնիսկ հասցրեց հայերին աֆրիկյան երգ սովորեցնել և վերջում ինչպես ինքն ասաց` եթե այս երգը իմանանք, կարող ենք վստահ լինել, որ դեպի Աֆրիկա տանող շենգեն-վիզան պատրաստ է ..
բոլորը երգում էին նրա հետ` կելե, քակա տա, կիռակամատա.. 
Հեքիաթների փառատոնը Նարեկացիում դեռ շարունակվում է:



Ռուզան Պետրոսյան


Wednesday, March 16, 2011

անցյալի հիշողություններ կամ կորած սևագիրս


Ժամանակին  “վատ” սովորույթ ունեի (հիմա էլ ունեմ), երբ  որևէ  հետաքրքիր արտահայտություն կամ գեղեցիկ երգ էի լսում, միանգամից գրառում էի ձեռքիս տակ եղածի վրա` անձեռոցիկ, ձուգարանի թուղթ, կոշիկ, հողաթափ, տետր, տան պատեր.. Դե քանի որ անգլերենով էր,  լսածս երգի վերնագիրը մինչև  հասցնում էի մարսել, արդեն մտքիցս թռած էր լինում, ես էլ փոխարենը երգին բնորոշ “քոմենտ” էի գրում. “երգչի կամ խմբի անունը + ասենք` “կայֆ երգ, շատ կայֆ, միջին կայֆ, ռոմանտիկ երգ,  դեպրեսիվ, գժական… ու տենց…”

 
Անտրամադրություն, նյարդ, անորոշություն..  ուզում ես իսկապես թողնել ամեն ինչ ու բոլորից հեռու մնալ, հեռանալ,  թռչել.. ու նետվում ես դեպի թափթված դարակներդ, որտեղ քո կյանքի մի մասն է, փորձում ես դասավորել այն:  Խառնաշփոթ է, չգիտես որտեղից սկսել, վերցնում ես թղթերը մեկը մյուսի հետևից տեղավորում, հետո տեղը փոխում .. չէ,  զգում ես, որ չի ստացվում, լավ է դարակդ էլի մնա թափթփված: 


Փակում ես դարակի դուռը ու չի փակվում` ինչ որ մի բան խանգարում է,  սեղանդ սկսվում է տեղաշարժվել .  ոտքի տակ դրված սովետական տարիներից մնացած կոշիկի  ռեզինե տափակ կրունկը  դուրս է թռել տակից, վերցնում ես, որ նորից տեղավորես սեղանի ոտքի տակ, որ չշարժվի, մաքրում ես փոշին ու վրան կապույտ գրիչով բան է գրված. “ Muse- ….tion թռիչքային լավ երգ, կոսմոս...”  :  
 Ռեզինե տափակ կրունկը գցեցի  մի կողմ ու շտապեցի Youtube-ում փնտրել այն, որովհետև այսօր հենց թռիչքն էր իմ ուզածը,  լսում եմ  Youtube-ի ներկայացրած Muse-ի երգերը.. 
Գրում եմ` թռիչք,  թռչել, կոսմոս երկինք և Google բերում է այս տարբերակը leap, fly, Space, Sky  Չէ, իմ  “լավ երգը” չեմ գտնում , որն ինձ կտաներ ասենք՝ “կոսմոս” , կթռչեի, կհասնեի աստղերին..   և  մոտս հիստերիա է սկսվում:  
 Ինչ արած, լսում եմ Muse “hysteria” … 

Հ.Գ.- ընկերներիցս մեկին նամակով նկարագրել եմ երգը, հենց պատասխան ունեցա, գտա երգը, անպայման կգրեմ:
Եթե ունեք տարբերակներ, գրեք, շնորհակալ կլինեմ…
----
15 րոպե հետո
տարբերակներ եղան, բայց ի վերջո գտա  իմ ուզած  երգը sing for absolution-ն է     կոսմոս, թռիչք..  



Հ.Գ.- շնորհակալ եմ, Բյուր, երգի վերնագիրն հիշեցնելու համար...

Monday, March 14, 2011

Clarika lâche moi

Կլարիկան  իսկական խենթ է  

http://www.youtube.com/watch?v=_35bQ0yNyDg&feature=related անտիսոցիալԱկան խենթությամբ..

 

 Allez, viens là que j' te ferme ton cartable
T'as pas touché tes Miel Pops sur la table
Dans l'ascenseur tu vises le bon bouton
J'entends ton cœur sous ton blouson

Dehors le ciel est là comme d'habitude
Un peu sali, un peu bas, un peu rude
Devant l'école j' te rattache ton bouton
Et toi, tu t' colles sous mon blouson

Allez va, allez lâche-moi, allez va-t'en, va mon amour
Plus tu partiras, plus tu seras heureuse un jour
Sur le fil tu mènes la danse
C'est pas facile et ça balance
Je te tiens, va

Allez va, allez lâche-moi, lâche-moi la main, va voir autour
Plus tu grandiras, plus tu apprendras tous les jours
A nager dans le grand bain et à te jeter à ton tour
Je te tiens, va

On dit qu' la vie, elle est semée d'embûches
C'est pas si grave, ça rime avec peluches
Celles qui un jour prendront toute la poussière
Larguées sur ton étagère

Allez va, allez lâche-moi, allez va-t'en, va mon amour
Plus tu t'en iras, plus tu seras heureuse un jour
Sur le fil tu mènes la danse
C'est pas facile mais tu te lances
C'est la vie, va

Allez va, allez dégage, allez tire-toi, tire-toi et cours
Plus tu grandiras, plus tu prieras pour qu'à mon tour
Je te lâche enfin la main et tout le reste, pour qu'un beau jour
C'est ta vie, va

մեջբերում բելգիացի ընկերոջս` Ջեոֆրոյի նամակից.


Ջեոն ճանապարհորդել շատ է սիրում, արկածներ որոնող է...

" ... արդեն երկար ժամանակ է, ինչ քեզանից նորություն չունեմ, կկարողանաս ինձ նորություններ տալ...?
Ես Իսպանիայում էի. Մադրիդում այցելեցի palais Royale, շատ գեղեցիկ էր:  Արդեն 2 օր է Իտալիայում եմ, կմնամ ևս մեկ շաբաթ: Կարոտել եմ Բրյուսելը… Որտեղ ես հիմա դու? … “
  
  Իմ պատասխանը.
"Ես Երևանում եմ… նորություններ չունեմ, կգրեմ…”

մեկ շաբաթ անց, ևս մեկ նամակ, մեջբերում.
" Արդեն Բրյուսելում եմ, կարոտել էի շանս, Golden Retreiver է, 3 տարեկան , անունը Gipsy է... Մեկ շաբաթից նախատեսել եմ  Ամստերդամ գնալ...Որտեղ ես հիմա դու?"

Իմ պատասխանը.
"Ես Երևանում եմ… նորություններ չունեմ, կգրեմ…”

և այսպես շարունակ` նման բովանդակությամբ նամակներ. ես հիմա այստեղ եմ, կգնամ այնտեղ… իսկ որտեղ ես հիմա դու…?”
իմ պատասխանը.
-ես Երևանում եմ …

Հ.Գ. - ինձ մենակ հայերը կհասկանան        

Sunday, March 13, 2011

մարիոնետ


                          ենթարկվող մարմին
                          անշունչ առարկա
                          և ոչ մի իրավունք:
                          անխիղճ ժպիտ,
                          դառը պահվածք
                          և ոչ մի իրավունք:
                                                            ...ծափահարությու~ն…

                                                                 բացվող վարագույր
                                                                 խաղացող ձեռքեր
                                                                 անշունչ առարկա,
                                                                 ենթարկվող մարմին
                                                                 և ոչ մի իրավունք
                                                                …դատարկություն…

                                                                 դառը մի հայացք
                                                                 ճնշող լռություն
                                                               …ծափահարությու~ն…

                                                                 փակվող վարագույր
                                                                 անշունչ առարկա
                                                                 ենթարկվող մարմին
                                                                 անհեթհեթ ժպիտ
                                                                 …և ոչ մի իրավու~նք...
                                                                 1999թ


անճոռնի բադիկը


վաղ առավոտ էր: շատերն իրենց տաքուկ անկյունում քնած էին, իսկ Էլլը քայլում էր քաղաքի փողոցներով: նա շտապում էր ու անընդհատ նայում ժամացույցին. մենակ էր ու իր քաղաքը.. " ի՜ր ".. նույնիսկ ինքն էլ զարմացավ, որ համարեց  քաղաքն իրենը:  չէ,  բայց հոգու խորքում զգում էր, որ քաղաքի սիրտը միակ տեղն է, որտեղ իրեն գոնե լավ է զգում` կապանքներից դուրս է, ազատ քայլում է, մտածում, երազում, տխրում, ապրում.. ավելի համոզվեց,  երբ մենակ մնաց քաղաքի հետ..

հաճելի էր առավոտը, օդը մաքուր էր, քաղաքը` նույնպես:  փորձեց անհագորեն շնչել օդը,  թոքերը լցվեցին մաքուր օդով՝ իր քաղաքի օդով.  քաղաքը զգաց նաև իր թոքերում: շնչում էր օդը, շնչում, պահում շունչը, քանի դեռ մարդիկ չէին արթնացել ու իրենց չարությամբ աղտոտել այն:
հանկարծ Էլլի ուշադրությունը գրավեց նորաբաց  " սնկերից "  մեկի դիմափեղկի մանիկենի վրայի կարմիր բաճկոնը  (խանութներին այսպես էր դիմում, որովհետև օրեցօր սնկի պես ավելանում էին) :  իր քաղաքը  "սնկոտվել" էր.  "նորաբաց  սնկե՜ր",  ամենուր վաճառվող սնկե՜ր, սնկով աղցաննե՜ր,  ապուրնե՜ր,  մարդկանց մեջ ապրող սնկե՜ր… սնկե՜ր, սնկե՜ր ու էլի՛ սնկե՜ր..

" սունկը մեր օրգանիզմի մասն է.  բոլորն ունեն սունկ, մեկի մոտ շատ է, մյուսինը` աննկատելի, նույնիսկ փոքրիկ երեխաների մոտ են լինում սնկեր:  hաճախ են ծնողներն իրենց երեխաներին բերել մեզ մոտ..", - հիշեց  գինեկոլոգ  ընկերուհու խոսքերը: 
" տեսնես ես սունկ ունե՞մ ", - մտածեց Էլլը: 
սկսեց պատկերացնել մարդու  օրգանիզմն իբրև մի անտառ է, որտեղ անձրևներ շատ են տեղում և որտեղ լի՜քը սունկ կա.. այնուամենայնիվ դա չի խանգարում, որ սունկ ուտի! : սու՜նկ… իսկ մանկապարտեզի  հանդեսին սունկ պիտի խաղա՜ր .. հետո կարմիր գույն, վրան սպիտակ պուտիկներ, ինչքա~ն էր կարմիր շորիկներ հագնում, հիմա կարմիրն իր չսիրած գույնն է դարձել..

Էլլն այնքան էր տարվել մանկության հիշողություններով, որ չնկատեց, թե ինչպես հայտնվեց խաղալիքների խանութում: այնտեղ իրեն "դիմավորեց " հետույքը դեմ տված մի խաղալիք, որը կարծես թե պատրաստ սպասում էր,  որ Էլլն ուր որ է գուշակելու է իր կիսավարտիքի գույնը:
-դե ասա,  է՜, ի՞նչ գույն  է իմ տռուսիկը:
-իհարկե  սպիտա՜կ,  ինչպես իմը մի ժամանակ..

Էլլի աչքին հայտնվեցին մանկության դեֆորմացված սպիտակ շապիկներն ու վարտիքները, կամ ինչպես ինքն էր ասում` տռուսիկները, որոնք  ճտերի պես միագույն էին, միմյանցից` չտարբերվող, հիշեց նաև քույրիկի փոքրացած կարմիր թավշե զգեստը, որն ավելի էր ատում: ամեն օր դրանք կալանավոր-բանտարկյալի պես ստիպված  "գցում էր վրան", տակից հագնում իր  դեֆորմացված  տռուսիկներից մեկն   ու գնում մանկապարտեզ:  
նա համակերպվել էր  "բեմադրիչ-մայրիկի"  տված անճաշակ հերոսուհու "դերին",  ու  բանտարկյալին հատուկ  կյանքի կանոններով ստիպված խաղում էր այն,  մինչև իր "ազատազրկման ժամկետի"  լրանալը:
մանկապարտեզում, քնի ժամին իր հորինած  'տռուսիկ-տռուսիկ" -ն էր խաղում: քանի որ ցերեկները չէր կարողանում քնել, խաղը միակ միջոցն էր կողքի մահճակալին պառկող Սյուզիին էլ արթուն պահելու: երկուսով  արագ տեղավորվում են իրենց մահճակալներում, հետո սկսում խաղալ. "դե ասա՜, ի՞նչ գույն է իմ տռուսիկը,  ի՞նչ նկար կա վրան,  ի՞նչ գույն ունի նկարը…"  այդպես նման հարցերով փորձում էին կռահել ճիշտ պատասխանները: 
Էլլի գործն իհարկե դժվար էր, որովհետև Սյուզին ամեն օր գունազարդ կիսավարտիքներ էր հագնում, իսկ ինքը ստիպված էր սահմանափակվել միայն սպիտակով:
ու մի օր էլ`  երջանիկ օրերից մեկը, նա հագել էր նկարազարդ մի կիսավարտիք` վրան պատկերված դեղնակտուց բադիկ, ճիշտ է մի փոքր դեֆորմացված էր, դրանից միայն բադիկի դեմքն էր դարձել անճոռնի, բայց  Էլլը երջանիկ էր, որովհետև վերջապես իր կիսավարտիքն  էլ  էր նկարազարդ~..

մակապարտեզում Էլլն ամենաչարաճճին էր,  հանգիստ մի տեղում չէր կարողանում նստել, շարժուն էր, դրա համար էլ աթոռի մեխերը միշտ ծակում էին շորերը, թել քաշում. արդեն ընտելացել էր իր կերպարին: երազում էր շա~տ փող ունենալ, որ լի~քը  գունազարդ ու թանկարժե՜ք կիսավարտիք գներ:  հաճախ էր փակում աչքերը ու հեռանում մանկապարտեզից, աթոռի մեխերից, դեֆորմացված կիսավարտիքներից.. հայտնվում էր իր հորինած աշխարհում, որտեղ ինքն ազատ էր, այնտեղ ամեն ինչ գունավոր էր,  գեղեցիկ, բադիկներն անճոռնի չէին, աթոռների վրա մեխեր չկային, իսկ զգեստներն իրենն էին, միայն իրենը՜..

- ներեցեք, վերցնո՞ւմ եք այս խաղալիքը, - լսվեց վաճառողուհու ձայնը:
- հը~ը՞մմմ..
- հարցնում եմ, վերցնո՞ւմ եք, փաթեթավորե՞մ :
- ի՞նչը, սա.. ը~մ, հաա՜, ըէ՜մմ..չէ՛,  Ո՛Չ…
- ջինգլ բենս, ջինգլ բելս…ը՜ ու՜ը ուըո՜ւ ըու ըու~…, - հանկարծ երգեց խաղալիքը:
- Ինչո՛ւ մտափոխվեցիք,  շատ լավ նվեր է, առավել ևս հիմա աքլորի տարի է..
- որովհետև բադիկը անճոռնի է, ինչպես իմ տռուսիկը.. մի ժամանակ..
- ի՞նչ.. բայց սա աքլոր է:                       
- աքլորն էլ բադիկի պես անճոռնի է..  
2005թ.

Saturday, March 12, 2011

Jacques Brel - Le Moribond




  մողիբոն

 ադիո Էմիլ, սիրում էի քեզ շատ
 ադիո Էմիլ, սիրում էի քեզ այնքան
 դու գիտես,
 մենք երգեցինք նույն գինիների մասին
 երգեցինք նույն աղջիկների մասին
 և նույն վշտերի
 ադիո Էմիլ ես հիմա կմեռնեմ
 գիտես գարնանը մեռնելը դաժան է
 բայց ես մեկնում եմ հոգուս մեջ խաղաղության ծաղիկներով
 որովհետև դու այնքան լավն ես, ինչպես սպիտակ հացը
 գիտեմ կնոջս մասին հոգ կտանես

 ուզում եմ, որ մենք ժպտանք
 ուզում եմ պարենք
 ուզում եմ զվարճանանք ինչպես խենթեր
 ուզում եմ ժպտանք, պարենք
 երբ ինձ փոսը կիջեցնեն

 ադիո կյուրե սիրում էի քեզ շատ
 ադիո կյուրե սիրում էի քեզ այնքան գիտես
 մենք նույն ուղու վրա չէինք
 մենք նույն ճանապարհին չէինք
 բայց մենք փնտրում էինք նույն նավահանգիստը
 ադիո կյուրե, ես հիմա մեռնում եմ
 գիտես գարնանը մեռնելը դաժան է
 բայց ես մեկնում եմ հոգուս մեջ խաղաղության ծաղիկներով
 ես գիտեմ դու հոգ կտանես իմ կնոջ մասին
 որովհետև դու եղել ես նրա վստահելին

 ուզում եմ, որ մենք ժպտանք
 ուզում եմ պարենք
 ուզում եմ զվարճանանք ինչպես խենթեր
 ուզում եմ ժպտանք, պարենք
 երբ ինձ փոսը կիջեցնեն

 ադիո Անտուան քեզ չէի սիրում այնքան
 ադիո Անտուան քեզ չէի սիրում այնքան գիտես
 ատում եմ որ այսօր պիտի մեռնեմ
 alors, որ դու , ինքդ լավ էլ ապրում ես
 ու նույնիսկ ավելի պինդ քան ձանձրույթը
 ադիո Անտուան, ես հիմա մեռնում եմ
 գիտես գարնանը մեռնելը դաժան է
 բայց ես մեկնում եմ հոգուս մեջ խաղաղության ծաղիկներով
 ու քանի որ կնոջս սիրեկանն էիր
 գիտեմ դու հոգ կտանես նրա մասին

 ուզում եմ, որ մենք ժպտանք
 ուզում եմ պարենք
 ուզում եմ զվարճանանք ինչպես խենթեր
 ուզում եմ ժպտանք, պարենք
 երբ ինձ փոսը կիջեցնեն

 ադիո կին իմ, շատ էի սիրում քեզ
 ադիո կին իմ, այնքան էի սիրում քեզ գիտես,
 բայց ես նստում եմ գնացքը դեպի Աստծո մոտ
 իմ գնացքը քոնից առաջ է
 բայց գնացքները նստում ենք, երբ ժամանակն է
 ադիո կին իմ, ես հիմա մեռնում եմ
 գիտես գարնանը մեռնելը դաժան է
 բայց ես մեկնում եմ աչքերս փակ ծաղիկներով
 որովհետև ես հաճախ եմ փակել աչքերս
 գիտեմ դու հոգ կտանես իմ հոգու մասին

 ուզում եմ, որ մենք ժպտանք
 ուզում եմ պարենք
 ուզում եմ զվարճանանք ինչպես խենթեր
 ուզում եմ ժպտանք, պարենք
 երբ ինձ փոսը կիջեցնեն

 թարգմանեց՝
 Ռուզան Պետրոսյանը